Sự sụp đổ của một ngân hàng thường gắn liền với những biến động lớn từ môi trường vĩ mô như khủng hoảng kinh tế hay áp lực lạm phát leo thang. Nhưng với Barings là một định chế tài chính có tuổi đời hơn 227 năm, thì kịch bản phá sản lại không bắt nguồn từ các cú sốc kinh tế toàn cầu, mà chỉ gói gọn trong một cái tên là Nick Leeson. Điều gì khiến một cá nhân có thể khiến cả một ngân hàng sụp đổ? Cùng Forexno1 bóc tách chi tiết vụ việc gây chấn động giới tài chính này nhé.
Bức tranh tổng quan về Barings Bank
Trước khi tìm hiểu sâu về Nick Leeson là ai, chúng ta cần điểm qua bối cảnh hoạt động của Barings Bank là một trong những ngân hàng thương mại lâu đời nhất tại Vương quốc Anh. Được thành lập vào năm 1762 bởi Francis Baring, Barings không chỉ đơn thuần là một ngân hàng, mà còn là một phần trong dòng chảy lịch sử tài chính châu Âu.
Trong quá trình phát triển, ngân hàng này đã từng tài trợ cho nhiều sự kiện lớn, trong đó có việc hậu thuẫn tài chính cho Napoleon trong các cuộc chiến tranh thế kỷ 19. Đây cũng là một minh chứng cho tầm ảnh hưởng vượt ra ngoài biên giới thị trường.
Nick Leeson là ai?
Giống như nhiều định chế tài chính khác vào cuối thế kỷ 20, Barings bắt đầu bước vào cuộc chơi của các sản phẩm phái sinh khi đang được đánh giá là nhiều rủi ro nhưng cũng đầy tiềm năng sinh lời lúc bấy giờ. Quan điểm rủi ro cao, lợi nhuận lớn đã dẫn đường cho Barings thử nghiệm chiến lược mới nhằm mở rộng biên lợi nhuận từ các hợp đồng tương lai và quyền chọn. Dưới góc nhìn quản trị, mô hình vận hành của Barings được xem là khá cẩn trọng, ít nhất là cho đến khi cái tên Nick Leeson xuất hiện.
Xuất thân trong một gia đình lao động bình dân, Leeson lớn lên trong hoàn cảnh tài chính khó khăn. Cha ông làm việc tay chân với mức thu nhập khiêm tốn, cả gia đình luôn phải chắt chiu để Nick được tiếp cận giáo dục đầy đủ. Ngay từ khi còn học trung học, ông đã phải làm thêm để kiếm sống. Công việc đầu tiên là tại ngân hàng Coutts & Company, sau đó chuyển sang Morgan Stanley và cũng chính là nơi ông làm ngoài giờ song song với quá trình học đại học.
Sau khi tốt nghiệp, Leeson chính thức gia nhập Barings. Chỉ một năm sau, ông được điều chuyển sang chi nhánh tại Jakarta, không đơn thuần là một chuyến công tác mà còn là bài test để kiểm chứng năng lực thực tế. Leeson đã xử lý xuất sắc những danh mục hợp đồng chưa tất toán với tổng giá trị lên tới 100 triệu bảng Anh. Thành công này khiến ông nhanh chóng được tin tưởng giao nhiều trọng trách hơn trong mảng giao dịch phái sinh.
Hành trình sự nghiệp của Nick Leeson – Từ nhân viên môi giới đến “kẻ đánh sập” Barings Bank
Trước khi trở thành kẻ đánh sập Barings Bank, Nick Leeson từng có một sự nghiệp khiến nhiều người ngưỡng mộ. Vậy điều gì đã đưa ông từ đỉnh cao danh vọng đến vực thẳm tài chính? Cùng khám phá hành trình sự nghiệp đầy biến động này để rút ra những bài học quý giá cho chính bạn nhé.
Giai đoạn làm việc tại Barings Bank
Vào tháng 4/1992, Barings chính thức mở rộng hoạt động sang khu vực châu Á bằng cách thành lập văn phòng giao dịch tại Singapore, tập trung vào các sản phẩm phái sinh như hợp đồng tương lai và quyền chọn trên Sở Giao dịch Tiền tệ Quốc tế Singapore (SIMEX). Mặc dù Barings đã sở hữu tư cách thành viên SIMEX từ trước, nhưng chỉ khi bổ nhiệm Nick Leeson vào vị trí Giám đốc điều hành, chiến lược giao dịch mới thực sự được triển khai mạnh mẽ.
Điều đáng nói là Leeson được trao quyền kiểm soát đồng thời cả front office (giao dịch) lẫn back office (kiểm soát rủi ro và thanh toán). Đây được xem là một mô hình phân tách quyền lực bị bỏ qua, tạo ra lỗ hổng nghiêm trọng trong quản trị nội bộ.
Những giao dịch đầu tiên và sự lạm quyền âm thầm
Trước khi sang Singapore, Leeson từng bị từ chối cấp phép hành nghề môi giới tại Anh do khai man hồ sơ, cụ thể là che giấu một phán quyết tài chính trước đó từ Ngân hàng National Westminster. Tuy nhiên, thông tin này đã không được tiết lộ trong hồ sơ đăng ký tại Singapore và cho thấy một sự thiếu minh bạch ngay từ đầu.
Từ năm 1992, Leeson bắt đầu thực hiện các vị thế đầu cơ trái phép. Dù ban đầu mang lại khoản lợi nhuận hơn 10 triệu bảng tương đương 10% lợi nhuận thường niên của Barings, nhưng để che giấu những giao dịch không thành công, ông đã sử dụng một tài khoản lỗi vốn chỉ được dùng để xử lý sai sót kỹ thuật trong quá trình khớp lệnh.
Lợi dụng tính chất ít bị chú ý của tài khoản này, Leeson đã âm thầm đẩy lỗ vào đó thay vì báo cáo lên cấp trên. Trong một trường hợp điển hình, ông đã dùng tài khoản lỗi để xử lý sai sót do một nhân viên dưới quyền thực hiện giao dịch sai vì làm việc thiếu tỉnh táo sau khi tiệc tùng.
Chiến lược gấp thếp và khủng hoảng leo thang
Sự cố mang tính bước ngoặt xảy ra khi Leeson không đối chiếu được một sai số lên đến 500 hợp đồng và gây ra khoản lỗ 1,7 triệu USD. Để giữ được vị trí và danh tiếng, ông tiếp tục sử dụng tài khoản lỗi để lấp chỗ trống. Mặc dù luôn phủ nhận động cơ trục lợi cá nhân, các cuộc điều tra sau này phát hiện nhiều tài khoản ngân hàng liên quan đến Leeson có tổng số dư lên đến 35 triệu USD.
Cuối năm 1992, khoản lỗ ẩn đã vượt 2 triệu bảng đến cuối năm 1993 tăng lên 23 triệu và chạm mốc 208 triệu bảng vào cuối năm 1994. Leeson áp dụng chiến lược gấp thếp, tức là sau mỗi lần thua lỗ sẽ tăng quy mô giao dịch gấp đôi để hy vọng hồi phục khoản lỗ. Dù từng thành công với chiến lược này trong năm 1993, tâm lý muốn giữ vững hình ảnh ngôi sao trading khiến ông tiếp tục rơi sâu hơn vào vòng xoáy che giấu, đồng thời liên tục đề nghị Barings bơm thêm vốn từ London mà không bị nghi ngờ.
Điểm rơi của thảm họa tài chính
Ngày 16/1/1995, Leeson triển khai chiến lược short straddle với kỳ vọng thị trường chứng khoán Nhật Bản sẽ ít biến động. Nhưng chỉ một ngày sau, trận động đất Kobe xảy ra khiến thị trường sụp đổ, cuốn trôi toàn bộ vị thế của ông. Trong nỗ lực gỡ gạc, Leeson đã chuyển sang chiến thuật bắt đáy (long arbitrage) với kỳ vọng Nikkei phục hồi, nhưng thị trường không diễn biến như kỳ vọng.
Ngày 23/2, Leeson để lại một mảnh giấy ghi “I’m sorry” rồi bỏ trốn khỏi Singapore. Tại thời điểm đó, tổng thua lỗ đã lên tới 827 triệu bảng Anh và gấp đôi vốn chủ sở hữu của Barings, đẩy ngân hàng này vào cảnh phá sản chỉ ba ngày sau đó.
Sau một hành trình bỏ trốn qua nhiều quốc gia, Leeson bị bắt tại Frankfurt và bị dẫn độ về Singapore. Tháng 11/1995, ông bị kết án 6 năm rưỡi tù giam với các tội danh liên quan đến gian lận tài chính và làm giả tài liệu. Nhờ cải tạo tốt mà ông được trả tự do vào tháng 7/1999 sau khi thụ án hơn 4 năm. Trong thời gian thi hành án, Leeson phát hiện mình mắc ung thư đại tràng và may mắn điều trị thành công.
Năm 1996, Leeson xuất bản cuốn hồi ký “Rogue Trader”, cuốn sách sau này được đánh giá là tài liệu cần đọc với bất kỳ nhà quản lý tài chính hay kiểm toán viên nào. Cuốn sách cũng được chuyển thể thành phim cùng tên năm 1999 với sự tham gia của Ewan McGregor. Vụ sụp đổ của Barings cũng trở thành đề tài của nhiều bộ phim tài liệu, trong đó nổi bật là “Inside Story Special: £830,000,000 – Nick Leeson and the Fall of the House of Barings”.
Bài học đắt giá từ vụ sụp đổ của Nick Leeson và Barings Bank
Vụ phá sản của Barings Bank không chỉ là sự kiện gây chấn động giới tài chính toàn cầu, mà còn là minh chứng điển hình cho hệ quả của quản lý rủi ro lỏng lẻo, lòng tham vô độ và sự thiếu minh bạch trong giao dịch. Thất bại của Nick Leeson không chỉ khiến ngân hàng sụp đổ, mà còn để lại nhiều bài học có giá trị cho trader ở mọi cấp độ, đặc biệt là trong bối cảnh thị trường tài chính ngày càng biến động như hiện nay.
Đầu tư và cờ bạc
Nick Leeson có thể dừng lại khi khoản lỗ mới ở mức vài triệu USD. Thế nhưng thay vì kiểm soát rủi ro, ông tiếp tục tăng khối lượng giao dịch với kỳ vọng gỡ lỗ, điển hình là chiến lược bắt đáy thị trường Nhật sau thảm hoạ Kobe. Đây chính là biểu hiện của hành vi đánh cược, không còn dựa trên phân tích xác suất hay mô hình định lượng, mà hoàn toàn theo cảm xúc và hy vọng mù quáng.
Nhiều trader trên thị trường crypto cũng dễ rơi vào tình trạng tương tự như sau một chuỗi thua lỗ, họ liên tục “all-in” vào các token rủi ro cao hoặc FOMO theo sóng mà không có chiến lược rõ ràng. Cần hiểu rằng một nhà đầu tư đúng nghĩa luôn có kế hoạch thoát lệnh và giới hạn lỗ rõ ràng, trong khi một con bạc thì chỉ mong vào may mắn.
Bài học ở đây là hãy đặt ra quy tắc quản trị vốn chỉ nên rủi ro 1 – 2% tài khoản mỗi lệnh và tuyệt đối không gấp thếp nếu không có mô hình kiểm soát xác suất thắng cụ thể.
Cái tôi và sự tự tin thái quá
Nick Leeson từng được xem là “ngôi sao giao dịch” khi mang về hàng chục triệu bảng cho Barings. Chính thành công đến quá sớm khiến ông đánh mất sự khiêm tốn. Tâm lý không thể thua đã khiến ông tiếp tục che giấu sai lầm, thậm chí thao túng báo cáo tài chính để tiếp tục được bơm vốn.
Trên thị trường crypto, không ít nhà đầu tư trẻ tuổi đạt mức lợi nhuận hàng trăm phần trăm chỉ sau vài chu kỳ bull run. Nhưng nếu không kịp thời điều chỉnh kỳ vọng và kiểm soát lòng kiêu ngạo, họ dễ đưa ra các quyết định sai lầm do quá tin vào khả năng của bản thân.
Do đó, kỷ luật và kiểm soát cảm xúc quan trọng hơn thành tích nhất thời. Hãy thường xuyên đánh giá lại chiến lược giao dịch một cách khách quan, đừng để cái tôi dẫn dắt danh mục đầu tư.
Quản trị rủi ro là bắt buộc phải có
Sai lầm lớn nhất của Barings Bank không chỉ đến từ Leeson, mà còn từ bộ máy quản trị đã trao cho ông quá nhiều quyền kiểm soát. Đây là lỗi hệ thống trong mô hình quản lý rủi ro khi không có sự phân tách chức năng để giám sát độc lập.
Trong thế giới DeFi hay các sàn giao dịch phi tập trung hiện nay, người dùng cũng dễ trở thành “Nick Leeson” của chính mình nếu không có kỷ luật kiểm soát rủi ro rõ ràng. Chẳng hạn không khóa lợi nhuận khi token đã tăng mạnh hay bỏ qua nguyên tắc quản lý danh mục.
Vì vậy, nhà đầu tư nên thiết lập hệ thống quản trị rủi ro là điều tiên quyết như phân bổ tài sản hợp lý, sử dụng stop-loss và không để cảm xúc chi phối khi ra quyết định giao dịch.
Kết luận
Nick Leeson không phải là kẻ không có năng lực nhưng việc bỏ qua nguyên tắc cơ bản của giao dịch đã biến ông trở thành nhân vật phản diện trong lịch sử tài chính. Hậu quả không chỉ là sự nghiệp tiêu tan, mà còn kéo theo sự sụp đổ của một định chế tài chính hàng trăm năm tuổi. Do đó qua bài chia sẻ trên của Exness Hướng Dẫn, việc học từ thất bại của người đi trước không chỉ giúp bạn tránh được những rủi ro không đáng có, mà còn xây dựng được tư duy đầu tư bền vững, kỷ luật và kiểm soát cảm xúc tốt hơn.
Xem thêm:
Jerome Powell đã đối phó với lạm phát và khủng hoảng kinh tế như thế nào?
Những triết lý kinh doanh nổi bật của Mark Cuban trader nên học hỏi
Vì sao Dan Larimer được mệnh danh là “kiến trúc sư” của blockchain thế hệ mới?
Tôi là Võ Chí Quang hiện là CEO của Exness – Trang website chuyên cung cấp các thông tin uy tín và chi tiết liên quan đến sàn giao dịch Exness.
